Maciej z Miechowa [znany też jako Miechowita lub Matthias de Miechow, Mathiae de Mechova, Mathias Mechoviensis; prawdopodobnie Maciej Karpiga (Carpiga)], urodził się ok. 1457 r. w rodzinie mieszczańskiej, która zamieszkiwała w Miechowie, położonym niedaleko Krakowa, gdzie skończył szkołę parafialną, prowadzoną przez Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Pańskiego w Jerozolimie, zwanych „bożogrobcami” i „miechowitami”, których główna siedziba na terenie Polski znajdowała się w tym mieście. Był synem Stanisława, noszącego nazwisko Karpiga (Carpiga).

W latach 1473-1474 studiował na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Akademii Krakowskiej, w której w 1476 r. uzyskał bakalaureat a z końcem 1479 r. - stopień mistrza sztuk wyzwolonych. W czasie studiów zdobył gruntowne wykształcenie w zakresie filozofii (m.in. pod kierunkiem Michała z Bystrzykowa, mistrza paryskiego) oraz astronomii. Po otrzymaniu tytułu naukowego, rozpoczął również studia na Wydziale Lekarskim, pełniąc równocześnie do 1483 r. obowiązki rektora krakowskiej szkoły katedralnej na Wawelu, którym został po śmierci Jana Długosza (1480 r.). W latach 1483-1485, Maciej Miechowita pogłębiał studia medyczne za granicą, prawdopodobnie we Włoszech (Bolonia, Padwa i Florencja), gdzie uzyskał tytuł doktora in medicina et philosophia. Kilka miesięcy przebywał w Rzymie, gdzie przeprowadzał obserwacje astronomiczne, w marcu 1485 r. był w Mirandoli, w Lombardii, świadkiem zaćmienia Słońca. Oprócz medycyny, w 1486 lub w 1487 roku uzyskał doktorat z medycyny na Uniwersytecie Bolońskim.

Po powrocie do Polski, prawdopodobnie jeszcze w 1487 r., nostryfikował dyplom doktorski i przeprowadził inkorporację do Wydziału Lekarskiego Akademii Krakowskiej, osiadając na stałe w Krakowie. Związany z krakowską rodziną Turzonów, mieszkał w ich kamienicy „pod Gruszą”, mieszczącej się na rogu ulicy Sławkowskiej i Szczepańskiej; w 1494 r. przeniósł się do sąsiedniego domu przy ul. Szczepańskiej 3, w którym spędził resztę życia, rezygnując z przyznanego mu w 1511 r. przez kapitułę krakowską mieszkania w Domu Długosza (otrzymał święcenia kapłańskie, a w 1509 r. - godność kanonika kapituły na Wawelu). Wczesną jesienią 1499 r. wyruszył z pielgrzymką do Rzymu na uroczystości jubileuszowe Roku Świętego Odkupienia 1500. Wróciwszy do kraju (najpóźniej w marcu 1500 r.), zaczął brać udział w życiu umysłowym i społecznym Krakowa, jako pedagog, uczony, lekarz, historyk, filantrop, a także od ok. 1500 r. został wykładowcą i profesorem Akademii Krakowskiej. W Akademii Krakowskiej 8. krotnie sprawował funkcję rektora (1501/2, 1505/6, 1507/8, 1511/2, 1512, 1518, 1518/9, 1519) i dwukrotnie wybierany był podkanclerzem tej akademii (1506-1508). Zajął się naukowym i organizacyjnym uporządkowaniem uczelni oraz umocnieniem dyscypliny wśród nauczających i studentów. Przeprowadził uchwały znoszące kosztowne uczty promocyjne (1508 r.) i prezenty dla promotorów (1512 r.). Ustanowił stanowisko stałego notariusza uniwersyteckiego (1501 r.). Przeciwstawiał się próbom lekceważenia obowiązujących statutów i długoletnim absencjom profesorów (m. in. w latach 1512 i 1518). Ciesząc się powszechnym szacunkiem, zarówno w uczelni, jak i poza jej obrębem, angażował swój autorytet w obronie interesów Akademii Krakowskiej. Jego zabiegom przypisać należy w latach 1505 i 1507 udaremnienie projektów założenia uniwersytetu we Wrocławiu (będącego wówczas pod panowaniem korony czeskiej) oraz próby uporządkowania stosunków na Wydziale Lekarskim, którego był dziekanem w 1514 r.

W Krakowie mistrz Maciej z Miechowa był lekarzem na dworze Zygmunta I Starego, leczył również Władysława Jagiellończyka, Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka. Dzięki oryginalnym koncepcjom dotyczącym leczenia, zyskał szybko miano „polskiego Hipokratesa”, czy „syna Machaona” (porównanie go do Hipokratesa oraz lekarza z czasów wojny trojańskiej, Machaona, ukazuje Miechowitę jako faktycznego kontynuatora medycyny greckiej). Świadczy o tym fakt, iż w 1501 r. został wezwany do umierającego króla Polski Jana Olbrachta oraz w 1504 r. na Węgry, do ciężko chorego Władysława Jagiellończyka (z polecenia Zygmunta I Starego). Maciej Miechowita był także fundatorem szkół parafialnych, szpitali, kaplic i kościołów. Większość swojego pokaźnego majątku przekazał na cele Akademii Krakowskiej i klasztoru bożogrobców w Miechowie oraz paulinów na Skałce. Darowizny Miechowity na odbudowę szkoły klasztornej w rodzinnym Miechowie i na rzecz konwentu miechowskiego miały charakter długu wdzięczności wobec szkoły miechowskiej i zakonu bożogrobców. Z jego środków została utworzona w latach 1503-1505 i uposażona druga katedra medycyny Akademii Krakowskiej, której ordynariusz, powoływany każdorazowo przez radę miejską, miał pełnić obowiązki lekarza miejskiego. W latach 1508-1522 przeprowadził reformę istniejącej od poł. XV w. katedry astrologii z fundacji Marcina z Żurawicy. Kolejne dobra w swoim testamencie Maciej z Miechowa przeznaczył na odbudowę biblioteki Kolegium Większego Akademii Krakowskiej , założenie w szczycie skrzydła bibliotecznego urządzenia zegarowego oraz remonty w innych budynkach tej akademii. Miechowita pozostawił po sobie liczny księgozbiór: ok. 1000 pozycji w 250 woluminach, zbiór map, kolekcję numizmatyczną i instrumentarium astronomiczne.

Zmarł 8 września 1523 r. w Krakowie. Cieszył się powszechnym szacunkiem i został pochowany w kaplicy pw. Ofiarowania NMP, św. Szczepana i Aleksego Wyznawcy (tzw. kaplica Szafrańców) w katedrze wawelskiej. Jeszcze za jego życia pisano o nim: „vir clarissimus patriaeque unicus amator, dominus Mathias de Miechów. Artium et medicinae doctor egregius” [„przesławny mąż i niezwykły miłośnik ojczyzny, pan Maciej z Miechowa, wybitny doktor sztuk i medycyny”].

Jako kontynuator i duchowy wykonawca testamentu Jana Długosza, z którym zetknął się osobiście, Maciej z Miechowa stał się autorem pierwszego drukowanego kompendium dziejów ojczystych. Jego najsłynniejszym dziełem jest napisana w języku łacińskim "Chronica Polonorum", czyli "Kronika Polska", która po raz pierwszy została wydrukowana w grudniu 1519 r. Są to pierwsze drukowane dzieje Polski, obejmujące czasy najwcześniejsze do 1506 r., będące podsumowaniem wieloletnich badań Miechowity nad historią i geografią ziem polskich. „Kronika Polska” mistrza Macieja, nacechowana głęboką tendencją patriotyczną, zawiera także dużo informacji z zakresu historii kultury, medycyny, etnografii, historii, obyczaju i szybko zyskała sobie rozgłos zarówno w Koronie, jak i na Litwie oraz odegrała poważną rolę w historiografii polskiej. Jednym z zasadniczych powodów napisania „Kroniki Polskiej ” przez Miechowitę był wzgląd pedagogiczny: poczucie potrzeby nowszego podręcznika .dziejów polskich, mającego służyć w równej mierze nauce historii, budowaniu moralności oraz wzniecaniu miłości do ojczyzny wśród młodzieży. Maciej z Miechowa pragnął bowiem, tworząc swe dzieła, „aby pouczał i przekonywał, celem wychowania, pouczenia, zapobiegnięcia złemu i [złego] nagany“ (por. „Chronica Polonorum”, I Przedmowa Macieja Miechowity), gdyż „młodzież jako wosk miękki, jak długo młody jej umysł, jak długo wiek jest wrażliwy, poddaje się i kształci, i przyjmuje wrażenia obrazu dobrych obyczajów i sławnych czynów“ (por. „Chronica Polonorum”, II Przedmowa Macieja Miechowity). Sam autor określał swe dzieło, jako kompendium. Miechowita „stawiał swojemu dziełu czysto praktyczne zadania: ocalenie od zapomnienia, odkłamanie faktów z dziejów Polski, zarówno tych najdawniejszych, jak i jemu współczesnych”. Badacze dość zgodnie stwierdzają, iż Miechowita napisał to dzieło z pobudek serca, bez żadnego nakazu monarchy czy innego mecenasa. Jego „Kronika Polska” była odpowiedzią na potrzebę chwili, kiedy brakowało drukowanych opisów polskiej historii i zapełniła dotkliwą lukę w piśmiennictwie historiograficznym początku XVI stulecia. W swojej kronice Krakowski uczony, pochodzący z Miechowa, jednoznacznie opowiedział się za jednością cywilizacyjną Polski i Europy Zachodniej. Jego zwięzłe i rzadko komentowane opisy dziejów ojczystych ujawniają głęboki patriotyzm piszącego, dbającego o dobre imię rodaków (stąd polemika z włoskimi humanistami, krytycznie patrzącymi na przeszłość Polski). Kronika Miechowity ukazuje Polskę jako państwo istniejące na mapie Europy od zamierzchłych czasów. Maciej z Miechowa dokonuje rekonstrukcji bogatej przeszłości rodaków, zwracając uwagę na ciągłość dynastyczną władców - najpierw Piastów, a następnie Jagiellonów. Ciągłość ta staje się symbolem praworządności i, by tak rzec, „europejskości” w państwie Lechitów. Bohaterem dzieła jest naród polski i w związku z tym można za Miechowitą przyjąć określenie gatunkowe dzieła, mianowicie „gesta nationis”. Nie powinno nas zatem dziwić, że w jego „Kronice Polski” odnajdujemy przejawy dumy narodowej oraz „echa historycznej laudacji”.

Inne dzieło jego autorstwa, zarazem najważniejsza pozycja w jego dorobku pisarskim, to „Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana et de contentis in eis” („Traktat o dwóch Sarmacjach, Azjatyckiej i Europejskiej, i o tym, co się w nich znajduje”) z 1517 r., które uznawane jest za pierwszą renesansową pozycję opisującą w duchu naukowym geografię i etnografię wschodniej Europy oraz stanowi pierwsze polskie dzieło etnograficzne (ukazało się 6 wydań do 1582 r. Zaliczane jest do jednego z czołowych osiągnięć nauki polskiej doby odrodzenia. W swoim dziele Miechowita m.in. polemizuje z Ptolemeuszem, kwestionując istnienie w tym rejonie mitycznych gór Hiperborejskich i Ryfejskich. Zaprzecza także, wbrew przyjętym opiniom średniowiecznych i współczesnych mu pisarzy, istnieniu źródeł głównych rzek w pasmach górskich, upatrując ich początki w równinach. Autor przedstawił w nim wiele ciekawych opisów flory, fauny i ukształtowania terenu omawianego obszaru. Rozprawił się również z wieloma błędnymi mitami które zakorzeniły się w myśli na temat wschodniej Europy. Interesujące, że Maciej z Miechowa stawiał Polskę i plemiona słowiańskie poza granicą Sarmacji, wiążąc je ściśle z cywilizacją Zachodu. Również elementy historii Polski wplecione przez autora do narracji geograficznego traktatu służyły apologii własnej ojczyzny. Poświęcenie przez miechowianina całego rozdziału zmaganiom polskiego rycerstwa z dzikimi Tatarami służyło podkreśleniu męstwa rodaków oraz potwierdzało ich przynależność do chrześcijańskiej Europy. Mistrz Maciej przypisywał kluczową rolę Polsce w powstrzymywaniu naporu dzikich ludów, które zagrażały chrześcijańskiej Europie (m.in. rodząca się potęga Moskwy i ekspansywność turecka). Aspekt polityczny „Traktatu”, choć nie był głównym i dominującym, nakazywał obcemu czytelnikowi widzieć w Polsce naturalnego sojusznika Zachodu w ewentualnym konflikcie z Turcją. Potęga ojczyzny Lechitów, sankcjonowana przymierzem z Wielkim Księstwem Litewskim, zmuszała niejako zachodnich sąsiadów do liczenia się z Koroną Królestwa Polskiego. Praca ta, będąca jednym z czołowych osiągnięć polskiej nauki tego okresu, została bardzo entuzjastyczne przyjęta wśród zachodnich elit intelektualnych. „Traktat o dwóch Sarmacjach, Azjatyckiej i Europejskiej, i o tym, co się w nich znajduje” był najczęściej tłumaczonym i drukowanym za granicą dziełem Miechowity. W ciągu jednego stulecia doczekało się to dzieło niemal 20 wydań oraz tłumaczeń na szereg języków nowożytnych jeszcze w XVI w. (niemiecki, polski, holenderski). Była to również pierwsza w dziejach książka polskiego autora przełożona na język włoski (1561 r.). Ten właśnie traktat wpłynął na europejską sławę miechowianina. Wokół zawartych w nim tez mistrza Macieja wywiązała się dyskusja, w której wzięli udział najbardziej wybitni uczeni owych czasów, na czele z Janem Bokiem, Wilibaldem Pirckheimerem, Ulrykiem von Huttenem, Zygmuntem Herbersteinem i Franciszkiem da Collo. Dla historyków nauki polskiej ważne jest to, że właśnie dzieło polskiego uczonego, rodem z Miechowa, odegrało wielką rolę „pośredniczącą" między Wschodem a Zachodem: dzięki „Traktatowi” Miechowity zachodnia Europa wzbogaciła poważnie zasób wiadomości o północno-wschodnich rejonach europejskiego Wschodu.

Maciej z Miechowa był również autorem dwóch pism poświęconych tematyce lekarskiej i to jemu przypisujemy zapoczątkowanie wydawania polskich traktatów medycznych drukiem. Jest on także autorem pierwszej polskiej drukowanej książki medycznej na temat epidemii, napisanej w związku z szerzącą się zarazą dżumy: "Contra sevam pestem regimen accuratissimum. At primum ad divos Sebastianum et Rochum devote premittuntur orationes" („Szczegółowe przepisy o zabezpieczeniu się przed groźną dżumą. Na wstępie pobożne modlitwy do św. św. Sebastiana i Rocha”) i opublikowanej w 1508 r. (wydanie w jęz. pol., łac. i ang., Kraków 1995). Czternaście lat później (w 1522 r.) ukazał się jego drugi traktat medyczny - "Conservatio sanitas" („Zachowywanie zdrowia”), który zawierał wskazówki dotyczące zachowania dobrego zdrowia, m.in. wskazania dotyczące leczenia chorób zębów i jamy ustnej. "Conservatio sanitas" jest jednym z pierwszych polskich traktatów medycznych. Dzieło nie tylko z tego powodu jest wyjątkowe, ale również dlatego, iż Maciej Miechowita polemizuje w nim z Galenem, co w tamtym czasie można było poczytać za niezwykle odważne. Warto zwrócić uwagę na działalność Maciej z Miechowa, jako lekarza, który był świadom ograniczonego zastosowania w działalności klinicznej wyłącznie teorii.

Nie wszystkie teksty autorstwa Miechowity zostały wydane drukiem, m.in.: "Consilia doctoris Miechovitae" (porady lekarskie przeznaczone prawdopodobnie dla kasztelana zawichojskiego Spytka z Melsztyna), "Tractatus praeservativus pestis", z ok. 1513 r., dwie biografie biskupów krakowskich, życiorys św. Jana Kantego, "Modus... accentuandi lectiones matutinales" (traktat o zasadach śpiewu kościelnego) z 1483 r., recepty alchemiczne i wreszcie testament z 1514 r. (uzupełniony i częściowo zmieniony w 1518 r.), i roborowany przez testatora dzień przed jego śmiercią (7 września 1523 r.), który jest bogatym źródłem informacji na temat życia Miechowity, jego legatów i fundacji, a także jego prywatnej biblioteki.